مأخذ تصوير: https://cdn.isna.ir

تفريح و اوقات فراغت ازجمله نيازهاي ضروري هر انساني است و شهر بايد بتواند براي اين دسته از نيازها پاسخ مناسب و درخوري داشته باشد. اين ضرورت را می‌توان از گذشته‌های دور و حتي در دوران باستان جستجو نمود. در دوران مدرن نيز وقتي صحبت از شهر کارکردي به ميان آمد، تفريح و اوقات فراغت يکي از کارکردهاي اصلي شهر معرفي گرديد. از سوي ديگر امنيت (از بعد ذهني و رواني آن و نه ايمني) از نيازهاي اصلي انسان است و و ازهمین رو ايجاد فضاهاي شهري امن به يکي از دغدغه‌های شهرسازان بدل گشته است.
نياز به حضور در فضاهاي عمومي شهري براي همه گروه‌ها فارغ از جنسيت، سن، سطح درآمد، شغل و ... امري ضروري است. بنابراين، حضور زنان به‌عنوان گروهي اجتماعي و بهره‌مند از حقوق شهروندي در فضاهاي عمومي نيز لازم و ضروري بوده و ايجاد هرگونه محدوديت در استفاده زنان از اين فضاها مي تواند مانعي بر سر راه توسعه محسوب شود؛ اما در واقعيت عوامل متعددي -كه شايد مهم‌ترین آن‌ها  احساس ناامنی در فضاهاي شهري باشد- حضور زنان در فضاهاي عمومي را محدود می‌کند. از سوي ديگر، توجه به موضوع حجاب در جامعه ايراني، آزادي عمل زنان را در فضاهاي عمومي شهري نسبت به مردان کاهش مي دهد.
ايجاد فضاهاي جنسيتي به‌طور عام و بوستان هاي بانوان يكي از متداول‌ترین راه‌حل‌هایی است كه براي افزايش حضور زنان در فضاهای عمومي شهري، آزادي عمل بيشتر اين گروه اجتماعي، افزايش حق انتخاب در فعاليت ها و رفتارها و کاهش احساس ناامني پيشنهاد شده است.
اگرچه در کل با ايجاد فضاهاي جنسيتي مخالف هستم؛ اما به نظر می رسد در جامعه‌ای که فضاهای عمومی آن پاسخگوی نیازهای عادی زنان نیست، چنین راه حل هایی مي تواند به برخي از نيازهاي اين گروه اجتماعي پاسخ دهد.
به هر روي، در رابطه با اين بوستان ها در شهر مشهد سه نکته حائز اهميت است. اول پراکنش فضايي آن ها که براي بسياري از شهروندان به‌صورت روزانه در دسترس نيستند و براي رسيدن به آن ها نيازمند استفاده از وسيله نقليه هستند. البته اغلب اين پارک ها دسترسي به نسبت خوبي به حمل‌ونقل عمومي دارند و اين نکته مثبتي است.
دوم امکانات و تجهيزات پارک ها و سوم محدوديت زماني در استفاده از بوستان. به لحاظ امکانات و تجهيزات غالب اين پارک از شرايط مناسبي برخوردار هستند و عموماً توانسته‌اند رضايت استفاده‌کنندگان را فراهم کنند؛ اما محدودیت‌های زماني در استفاده از اين بوستان ها کمي آزاردهنده است، چراکه مسئله امنيت معمولاً در شب ها اهميت بيشتري دارد و اين دقیقاً زماني است که ساعت کاري بوستان ها پايان مي يابد.
اين بوستان ها علاوه بر شاخص هاي عام کيفيت محيط نظير دسترسي مناسب، کارایی و پاسخ دهندگي، سرزندگي، پويايي، فراگیري، خوانايي، امنيت و ايمني، پاکيزگي و ... نيازمند تأکید بر دو شاخص پاسخ دهندگي محيطي براي زنان و امنيت هستند. منظور از پاسخ دهندگي محيطي براي زنان توجه به وجود فضاهای باز برای کودکان با نظارت مادران و نيز تأمین خدمات موردنیاز زنان و کودکان مي باشد. کنترل و نظارت عمومي، پرهيز از ايجاد فضاها و کنج هاي تعریف‌نشده و رهاشده، تأمین روشنايي مناسب در شب از مصاديق عام امنيت در فضاهاي شهري هستند که در بوستان هاي بانوان نيازمند توجه ويژه مي باشند.
در پايان، به نظر من اگر فضاهاي زنانه در شهرها با انگیزه افزايش حضور زنان و حق انتخاب بیشتر برای آن ها ايجاد شود، رویکردی قابل دفاع محسوب مي شود و زنان مي توانند با آزادی و امنیت بيشتر از فضاهاي شهري استفاده کنند؛ اما تفكيك جنسيتي بسياري از کارکردهاي اجتماعي فضاهاي شهري را از بين مي برد و اين فضاها نمي توانند پاسخگوي نيازهاي اجتماعي کاربران خود باشند.
اگر احداث بوستان هاي بانوان، موجب کاهش توجه به نيازهاي اين گروه اجتماعي در ساير بوستان ها و فضاهاي شهري شود، در طولانی‌مدت آسيب هاي جامعه‌شناختی و روان‌شناختی در پي خواهد داشت. چراکه اين رويکرد شبيه نگرش هاي پدرسالارانه گذشته و جدايي اندرونی از بیرونی است و به‌صورت غیرمستقیم به حقوق و حرمت زنان آسیب می زند.
مناسب سازي فضاهاي شهري براي همه گروه هاي اجتماعي ازجمله زنان، افزايش امنيت و کارايي آن ها راه حل بهتري براي برقراري عدالت و حفظ کرامت انساني است؛ اما با توجه به شرايط فرهنگي و اعتقادي کشور ارائه تسهيلات خاص براي گذران اوقات فراغت زنان در کنار مناسب سازي فضاهاي شهري براي همه گروه هاي جامعه مي تواند مفيد باشد.

اين يادداشت براي روزنامه قدس استان خراسان رضوي نوشته شده است که با اندکي تغييرات به چاپ رسيد.

مشاهده يادداشت